بیركردنەوە و كاریگەریى لەسەر كۆمەڵگەى مرۆڤایەتى

بیركردنەوە و كاریگەریى لەسەر كۆمەڵگەى مرۆڤایەتى

لە ڕاستیدا ئاكارو ڕەفتاری مرۆڤ دەرەنجامی بیركردنەوە و تێڕوانین و سەرنجدانی ئەوە بۆ ژینگە و بوونەوەرو و دەوروبەری، پاڵنەری سەرەكیش بۆ ئەم كارە لە ناخیدا ڕسكێنراوە و لەیەكەم ڕۆژی هاتنەدونیاوە هانی دەدات بۆ تێگەیشتن و وورد بوونەوە و ئەنجامگیرییەكی ژیرانە و مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ خۆی و دەوروبەریدا، و بەردەوام هەوڵ دەات لە ژیانیدا وەك كەسیەتیەكی سەركەوتوو خۆی بناسێنێت و مرۆڤەكانی دیكەش بە كەسێكی ژیرو خاوەن درەونێكی ساغ و سەركەوتووی بزانن، بۆ ئەوەی بە ئاواتەكانی بگات پێویستە لەسەری باشتر هەستەكانی بەكار بهێنێت و زیاتر بابەتییانە و زانستیانە بیر بكاتەوە چونكە بیركردنەوەو جیهانبینی هەموو مرۆڤێك ڕاستەوخۆ كاریگەری لەسەر ژیانی ئێستا و ئایندەی هەیە.
بیركردنەوە پێناسە و جۆر و ڕێباز و بەڵگە و سەرچاوەكانی جیاوازە لە نێوان مرۆڤ و كۆمەڵگە و سەردەم و ئاست و قۆناغەكانی ژیانیدا، بەلآم بەشێوەیەكی گشتی سێ جۆر بیركردنەوە هەیە: سادە، قووڵ، ڕۆشنبیرانە.

–پڕۆگرامی چالاککردنەوەی مێشک و یادگە – نهێنی ڕاستەقینە بۆ گەیشتن بەو پەڕی سەرکەوتن لە ژیاندا –

بیركردنەوەی سادە:

ئەمە بیركردنەوەی زۆرینەی خەڵكە، چونكە بیركردنەوەكانی تر نەریتی زانا و ڕۆشنبیرانن، بیركردنەوەی سادە بریتیە لە گواستنەوەی هەستپێكراوەكان بۆ مێشك، بەبێ لێكدانەوەی شتی تر، و بێ هەوڵدان بۆ هەستكردن بەو شتانەی كە پەیوەستن پێیانەوە، و پەیوەستنەكردنی هەستەكان بە زانیارییەكانەوە و توێژینەوە نەكردن لەسەر ئەو بابەتانەی كە پەیوەندن بە تەواوی هەستپێكراوەكانەوە. پاشان خاوەنەكەی بڕیارێكی سادە بەسەر شتەكاندا دەدات.
دەبێت بزانین بیركردنەوەی سادە پەتای گەل و نەتەوەكانە و هۆكاری ئەم جۆرە بیركردنەوەیە لاوازی هەستكردن، یان كەمی زانیاری، یان لاوازی تێگەیشتن لە پەیوەندی نێوان شتەكان و ڕووداوەكانە لە مێشكی مرۆڤدا.
بۆ كەمكردنەوەی ئەم جۆرە بیركردنەوەیە دەبێت هەوڵ بدرێت ئاستی هۆشیاری و ڕۆشنبیری خەڵكی بەرز بكرێتەوە و هان بدرێن كە خاوەنی بیركردنەوەی خۆیان بن و سەرنجی زانستیانە و تێڕوانینی ژیرانەیان هەبێت بۆ هەموو كارو هەڵوێستێك و بەڵگەو پاڵنەرێكی پەسەندیان هەبێت كە هەڵقولآوی مێشك و ناخی دەروونی خۆیان بێت.

بیركردنەوەی قووڵ:

ڕۆچوونە لە بیركردنەوەدا، واتە قووڵ بوونەوەیە لە هەستكردن و تێگەیشتندا، و قووڵ بوونەوەیە لەو زانیارییانەی كە پەیوەستن بە تێگەیشتنێكی باشتر بۆ ئەو بابەتانەی كە بووەتە خولیای ئەم مرۆڤەی كە بیركردنەوەی قووڵی هەیە تەنها لەو ئاستەدا ناوەستێت كە هەست دەكات و زانیارییە سەرەتاییەكانی هەیە و پەیوەندن بە هەستكردنیەوە، وەك چۆن لە بیركردنەوەی سادەدا دەبینرێت، بەڵكو چەند جار هەستەكانی بەكار دەهێنێت و ئەم كارە دووپات دەكاتەوە بۆ ئەوەی بە باشی شتەكان و كارەكەی بناسێت و مامەڵەی دروستیان لەگەڵدا بكات، بەهەموو شێوەیەك هەوڵ دەدات لە ڕێگەی ئەزمونكاری و دووبارە سەرنجدان و توێژینەوەوە زانیارییەكانی زیاد بكات و باشتر هەستەكانی بەكار بهێنێت و زانیاری لەسەر بابەتەكەی كۆ بكاتەوە، بۆ ئەوەی بتوانێت بڕیارێكی زانستیانە بدات لەسەر ئەو شتە یان بابەتەی كە لێكۆڵینەوەی لەسەر دەكات.
بەم شێوازە دەتوانێت بیرۆكەی قووڵی لا دروست ببێت و ببێتە پسپۆڕ و شارەزایەكی باش لە بوارەكەی خۆیدا.

بیركردنەوەی ڕۆشنبیرانە:

جۆری سێیەم لە بیركردنەوە بریتیە لە بیركردنەوەی قووڵ لەگەڵ تێگەیشتنێكی زۆر باش بۆ دەوروبەر و ئەو شتانەی كە پەیوەندییان بە بیرلێكراوەكەوە هەیە، بۆ ئەوەی بیگەیەنێت بە ئەنجامێكی ڕاست، واتە بیركردنەوەی ڕۆشنبیرانە بێجگە لە قووڵ بوونەوە لە خودی بابەتەكە سەرنجدان و وورد بوونەوەی باشی لەسەر ئەو شتانە هەیە كە لە دەوروبەری بابەتەكدان و پەیوەندن پێیەوە، بۆ ئەوەی بە مەبەستێك بگات، ئەویش بریتیە لە ئەنجامێكی ژیرانە و ڕاست.
مەرج نییە بیركردنەوەی قووڵ ڕۆشنبیرانەبێت، بۆ نموونە كاتێك زانایەكی شارەزا لە ئەتۆمدا، یان شارەزا لە كیمیادا كاتێك توێژینەوە دەكات لەسەر چڕی و باستایی و قەبارەو كێش و خێرایی وتیشك و هێز و توخمەكان ئەگەر بیركردنەوەیەكی قوڵی نەبێت لەسەر بابەتەكە بە ئەنجامێكی زانستیانە ناگات و لە توێژینەوەكەیدا سەركەوتوو نابێت، بەلآم مەرج نییە ئەم زانایە ڕۆشنبیر بێت، لەبەر ئەوە سەرت سوڕ نەمێنێت كاتێك دەبینی دەیان زانای پسپۆڕی بواری زانستە ئەزمونییەكان زۆر بە ئاسانی بەبێ هیچ گوشار و ناچار بوونێك ئامادەن دەیان و سەدان جۆر چەكی كۆكوژی ئەتۆمی و بایەلۆژی و وێرانكەر دابهێنن و زۆر چاكیش دەزانن زل هێز و مرۆڤە دڕندەكان بۆ لە ناوبردنی مرۆڤ و پیسكردنی ژینگە بە كاری دەهێنن، بەلآم بەداخەوە ئەمان تەنها لە پێناو بەرژەوەندی ماددی خۆیان و دەركردنی ناوبانگ و بەدەستهێنانی بڕوانامەی داهێنەریی ئەم كارە ناپەسەند و دژە مرۆڤانە ئەنجام دەدەن.
یان ئەو زانا پسپۆڕانەی لەبواری ئەدەب و یاسا و مێژوودا ئامادەن لە پێناو بەرژەوەندی و ناودەركردندا ڕاستیەكان بشێوێنن و تاوانبار بەبێ تاوان لەقەڵەم بدەن و بێتاوانیش تاوانبار بكەن و كاریگەری خراپیان لەسەر ئێستاو ئایندەی كۆمەڵگە دابنێن.
هەروەها زۆر بەلاتەوە سەیر نەبێت كە هەندێك لەم جۆرە زاناو پسپۆڕانە كڕنوش بۆ مانگایەك ببات یان باوەڕی بە شوومی ژمارە (13) هەبێت یان بڕواتە لای قەشەیەك پسوڵەی بەهەشت و لێخۆشبوونی خودایی بكڕێت یان بچێتە لای فاڵچی و بەختی بۆ بگرێتەوە یان لە تەنهایی و هەندێ دیاردەی سروشتی بترسێت…..

  عبدالله نصرالله