A gateway to understanding pornography-دەروازەیەک بۆ تێگەیشتن لە پۆڕنۆگرافی
پۆڕنۆگرافی چییە؟
پۆرنۆگرافی بابەتێکی زۆر بڵاوە لە هەمان کاتیشدا هەمیشە مشتومڕی لەسەر بووە.
هەندێک کەس بە هیچ جۆرێک ئارەزووی ئەوە ناکەن، هەندێکیش بە زۆر توڕەن لێی. هەندێکی تر جارجار سەیری دەکەن و هەندێکی تریش بە شێوەیەکی بەردەوام. هەمووی دەگەڕێتەوە بۆ حەز و ئارەزووی کەسی و هەڵبژاردنی کەسی.
گرنگە ئاماژە بەوە بکەین کە “ئالوودەبوون بە پۆرن” دیاریکراوێکی فەرمی نییە کە لەلایەن کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکی (APA)ەوە و دانپێدانەنراوە. بەڵام ئەزموونی ڕفتاری ناچاری خۆ کۆنتڕۆڵنەکراو بۆ سەیرکردنی پۆرن دەتوانێت ببێتە هۆی کێشەی جدی وەک ئالوودەبوونەکانی تری ڕەفتار.
بەو پێیەی بوونی “ئالوودەبوون بە پۆرن” لەلایەن APA دانپێدانەنراوە، هیچ پێوەرێکی دەستنیشانکردنی یەکلاکەرەوە نییە لە دەستنیشانکردنیدا.
ئێمە لە جیاوازی نێوان ناچاری (compulsion) و ئالوودەبوون (addiction) دەکۆڵینەوە و پێداچوونەوە بە چۆنیەتی:
- خووەکانی کە ڕەنگە بە کێشەدار هەژمار بکرێن
- کەمکردنەوە یان نەهێشتنی ڕەفتاری نەخوازراو
- بزانییت کەی پێویستە قسە لەگەڵ پسپۆڕێکی دەروونی بکەیت
ئایا بەڕاستی ئالوودەبوونە؟
بەو پێیەی ڕەنگە خەڵک ئامادە نەبن باسی ئەزموونی خۆیان لەگەڵی بکەن، ئەستەمە بزانیت چەند کەس چێژ لە پۆرن وەردەگرن بە شێوەیەکی بەردەوام کاتێک سەیری دەکەن یان چەند کەس گرفتار بوون بەدەستییەوە.
لە ڕاپرسییەکی پەیمانگای کینسی دەرکەوتووە کە لەسەدا ٩ی ئەو کەسانەی کە سەیری پۆرن دەکەن هەوڵی وەستاندنی پۆرنیان داوە بەڵام سەرکەوتوو نەبووە. ئەم ڕاپرسییە لە ساڵی ٢٠٠٢ ئەنجامدراوە.
بەڵام لەو کاتەوە، دەستگەیشتن بە پۆرن لە ڕێگەی ئینتەرنێت و خزمەتگوزارییەکانی ئۆنڵاینەوە زۆر ئاسانتر بووە. ئەم دەستگەیشتنە ئاسانە وا دەکات وەستان قورستر بێت ئەگەر سەیرکردنی پۆرن بووبێتە حاڵەتێکی بەردەوام و کێشە.
پەرتووکی ڕێنمایی دەستنیشانکردن و ئاماری نەخۆشییە دەروونییەکان (DSM) کە بڵاوکراوەی کۆمەڵەی دەروونی ئەمریکییە، لەلایەن پسپۆڕانی چاودێری تەندروستییەوە بەکاردەهێنرێت بۆ دەستنیشانکردنی نەخۆشییە دەروونییەکان. ((DSM ئالوودەبوون بە پۆرن بە فەرمی وەک گرفتی تەندروستی دەروونی ناناسێنێت. بەڵام توێژینەوەکان باس لەوە دەکەن کە ئالوودەبوون بە پۆڕن بابەتێکی جدییە.
یەکێک لە توێژینەوەکان لە ساڵی ٢٠١٥ گەیشتە ئەو ئەنجامەی کە پۆرنۆگرافیای ناو ئیتنەرنێت میکانیزمە بنەڕەتییەکانی لەگەڵ ئالوودەبوون بە ماددە هۆشبەرەکاندا هاوبەشە. توێژینەوەیەکی دیکە بەراوردی مێشکی ئەو کەسانەیان کرد کە بەناچاری سەیری پۆرن دەکەن لەگەڵ مێشکی ئەو کەسانەی کە ئالوودەی ماددە هۆشبەرەکان یان مەی بوون، ئەنجامێکی تێکەڵاوی لێکەوتەوە (واتە خاڵی هاوبەشییان تێدا هەبوو)
هەندێک توێژینەوەی دیکە باس لەوە دەکەن کە ڕەنگە زیاتر ڕفتارێکی ناچاری بێت نەک ئالوودەبوون.
ناچاری و ئالوودەبوون (COMPULSION VS. ADDICTION)
ناچاری ڕەفتارە دووبارەبووەکانە کە هیچ پاڵنەرێکی ئەقڵانییان نییە، بەڵام زۆرجار بۆ کەمکردنەوەی دڵەڕاوکێ دێنە کار. ئالوودەبوون بریتین لە بێتوانایی لە وەستاندنی ڕەفتارەکە، سەرەڕای دەرئەنجامە نەرێنییەکانی. هەردووکیان نەبوونی توانای کۆنترۆڵکردن لەخۆدەگرن.
بە هەر دوو ڕێگاکە، ئەگەر سەیرکردنی پۆرن ببێتە کێشە، ڕێگای خۆی هەیە بۆ هەوڵدان بۆ هێنانەوەی کۆنتڕۆڵی خود.
ئالوودەبوون چۆنە؟
تەنها سەیرکردن یان چێژوەرگرتن لە پۆرن نابێتە هۆی ئەوەی ئالوودەی پۆرن بیت، هەروەها پێویستی بە چاککردنەوەش نییە. لە لایەکی دیکەوە، ئالوودەبوونەکان پەیوەندییان بە نەبوونی کۆنتڕۆڵەوە هەیە — و ئەوەش دەتوانێت کێشەی بەرچاو دروست بکات.
ڕەنگە خووی سەیرکردنەکەت شایەن ئەوە بێت نیگەرانی بیت ئەگەر:
- بزانی ئەو کاتەی کە بەسەری دەبەیت لە سەیرکردنی پۆرن بەردەوام لە زیادبووندایە
- هەست بکەی وەک ئەوەی پێویستت بە “دووبارە خۆچاککردنەوە” هەیە و ئەو چاککردنەوە ژیانت باشتر دەکات
- هەست بە تاوانباری یان گوناهـ دەکەیت سەبارەت بە دەرئەنجامەکانی سەیرکردنی پۆرن
- چەندین کاتژمێر بەسەر دەبەیت لە سەیرکردنی سایتە پۆرنەکانی ئینتەرنێت
- وێنای ئەوە بکە کە هاوسەرەکەت سەیری سەیری پۆرن بکات یان خەیاڵی پۆرن نمایش بکات هەرچەندە تۆ ئەوەت ناوێت
- ناتوانن چێژ لە سێکس وەربگری بەبێ ئەوەی سەرەتا سەیری پۆڕن نەکەیت
- ناتوانن ڕووبەڕووی پۆرن ببیتەوە هەرچەندە ژیانیشی تێکداوی
هۆکاری چییە؟
سەختە بڵێین بۆچی سەیرکردنی پۆرن دەتوانێت پەرە بسێنێت بۆ ڕەفتارێک لە دەرەوەی کۆنتڕۆڵ. لەوانەیە دەست بکەیت بە سەیرکردنی پۆرن چونکە حەزت لێیە، پێناچێت لەو کاتەدا سەیرکردنەکە کێشە بێت. لەوانەیە چێژ لەو هەڵچوونانە وەربگریت کە پێت دەدات و خۆت ببینیتەوە کە زۆرتر ئەو هەڵچوونانەت دەوێت (هەڵچوون و زیادکردنی پاڵنەری سێکسی).
لەوانەیە لە سەرەتادا هەست بە گۆڕانکاری نەکەیت لە سەیرکردنیدا، بەڵام بە تێپەڕبوونی کات دەزانی زۆر گرفتی بۆ دروست کردوویت تا دەگەیتە ئاستێکی بەرز و ناتوانیت بەرەنگاری ببیتەوە. جا ئەگەر هەوڵبدەیت بوەستیت، بۆت دەردەکەوێت کە بە سادەیی ناتوانیت ئەوە بکەیت. بەم شێوەیە ئالوودەبوون بەو ڕەفتار بە دەچێتە ناوتەوە.
توێژینەوەکان ئەوە نیشان دەدەن کە هەندێک ئالوودەبوونی ڕەفتاری وەک ئالوودەبوون بە پۆڕن، گۆڕانکاری پرۆسەی دەماری هاوشێوەی ئالوودەبوون بە ماددە هۆشبەرەکان لەخۆدەگرێت.
لەوانەیە لەو ماوەیەدا دەست پێبکات کە هەست بە بێزاری، تەنیایی، دڵەڕاوکێ، یان خەمۆکی دەکەیت. وەک ئالوودەبوونەکانی تری ڕەفتار، دەتوانێت بەسەر هەر کەسێکدا بێت.
ئایا دەتوانیت خۆت بوەستیت یان پێویستە پسپۆڕێکی دەروونی ببینیت؟
لەوانەیە بتوانیت بەتەنیا کۆنتڕۆڵی خۆت دووبارە بگەڕێنیتەوە. لێرەدا چەند شتێک دەخەینەڕوو کە دەتوانیت سوودیان لێوەربگرییت:
- پۆرن و ئاماژە ئەلیکترۆنیەکان لەسەر هەموو ئامێرەکانت بسڕەوە
- هەموو ئەو پەرتووکانەی کە هەتە سەبارەت بە دیمەنی پۆڕن فڕێیان بدە
- با کەسێکی تر نەرمەکاڵای دژە پۆرن (anti-porn software) لەسەر ئامێرە ئەلیکترۆنییەکانت دابنێت بەبێ ئەوەی تێپەڕە وشەکەت ( password ) پێ بدات
- پلانێکت هەبێت: دوو چالاکیی تر هەڵبژێرە کە دەتوانیت خۆتی پێوە سەرقاڵ بکەیت کاتێک ئەو حەزە بەهێزە بۆ سەیرکردنییان ڕووت تێدەکات
- کاتێک دەتەوێت سەیری پۆرن بکەیت، بیری خۆتی بخەرەوە کە چۆن کاریگەری لەسەر ژیانت هەبووە — ئەگەر ئەوە یارمەتیدەر بوو بینووسەوە لای خۆت
- بیر لەوە بکەرەوە بۆ هەر هۆکارێک کە یارمەتیدەرت بێت بۆ ئەوەی خۆتی لێی بەدوور بگریت
- دەتوانیت کەسێک بکەیتە هاوڕێ یان چاودێریکارت کە لێپرسینەوەت لەگەڵ بکات بۆ ئەوەی کە ئایا سەیری دەکەیت یان نا
چ بژاردەیەکی دیکەی چارەسەر بەردەستە؟
ئەگەر دەتوانیت، بیر لەوە بکەرەوە کە سەردانی چارەسەرکاری دەروونی بکەیت بۆ گفتوگۆکردن سەبارەت بە کێشەکەت. دەتوانن پلانێکی چارەسەری تاکەکەسی دابڕێژن بۆ ئەوەی یارمەتیت بدات لە ڕێگەی ئەوانەوە خۆت چاک بکەیتەوە.
چارەسەری (Therapy)
ئەگەر پێت وایە ناچاری یان ئالوودەبووی بوویت، شایەنی ئەوەیە سەردانی چارەسەرکارێکی دەروونی بکەیت بۆ هەڵسەنگاندنی بارودۆخەکەت. ئەمە ڕەنگە یارمەتیدەر بێت بە تایبەتی ئەگەر دڵەڕاوکێ، نیشانەکانی خەمۆکی، یان نەخۆشی وەسواسی ناچاری (OCD)ت هەبێت.
ئاگاداری ئەو چارەسەرکارانە ببە کە بانگەشەی ئەوە دەکەن کە “پسپۆڕن” لە دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی پۆرنۆگرافی. ئەستەمە کەسێک “پسپۆڕ” بێت لە گرفتێکدا کە پێناسەیەکی پیشەیی یەگرتوو یان پێوەرێکی دەستنیشانکردنی ستانداردی نییە.
دانیشتەکانی چارەسەری دەروونی یارمەتیت دەدەن لەوە تێبگەیت کە بە پلەی یەکەم هۆکارەکە چی بووە. چارەسەرکارەکەت دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ پەرەپێدانی میکانیزمی کاریگەری ڕووبەڕووبوونەوە بۆ گۆڕینی پەیوەندییەکانت لەگەڵ بابەتە پۆرنۆگرافییەکان.
دەرمان (Medication)
چارەسەری ئالوودەبوون بە ڕەفتار بەگشتی چارەسەری قسەکردن (talk therapy) و چارەسەری ڕەفتاری مەعریفی (cognitive behavioral therapy) لەخۆدەگرێت. بەڵام لەوانەیە پسپۆڕەکە پێشنیاری دەرمان بکات ئەگەر حاڵەتێکی توندت هەبێت، وەک خەمۆکی یان OCD.
چی ئەگەر چارەسەری نەکەم؟
چارەسەرنەکردن، ناچاری یان ئالوودەبوون بە پۆڕنۆگرافی دەتوانێت ببێتە هێزێکی تێکدەری گەورە لە ژیانتدا. لە پەیوەندییەکانت، بە تایبەتی پەیوەندییە ڕۆمانسی و سێکسییەکان، ڕەنگە کاریگەری نەرێنیی جدییان لەسەری بێت.
ئالوودەبوون بە پۆرن لەوانەیە ببێتە هۆی:
- چۆنایەتی خراپی پەیوەندییەکانت
- کەمکردنەوەی ڕەزامەندی سێکسی
- کەمکردنەوەی خود شکۆفایی (self-esteem)
هەروەها دەتوانێت ببێتە هۆی گرفتی لایەنی پیشەیی و دارایی ئەگەر بەرپرسیارێتییەکانت بەهۆیەوە پشتگوێ بخەیت یان پابەندبوونەکانت بەکاتەکانەوە تێکبچێت
ئەگەر خەمی کەسێکی ئازیزت هەیە
سەیرکردنی پۆرن هەمیشە جێگەی نیگەرانیەکی زۆر نییە.
دەکرێت حاڵەتێکی زانینخوازی (فزوڵی) بێت، یان کەسەکە بەڕاستی چێژ لە پۆرن وەربگرێت و هیچ کاریگەرییەکی نەخۆشی نەبێت کە ئەمە زۆر کەمە و لە قۆناغە سەرەتاکاندا بەو شێوەیە بەڵام بەو جۆرە نامێنێت.
لەوانەیە کێشەیەک هەبێت ئەگەر تێبینی ئەوە بکەیت کە ئەو کەسە:
- لە کاتی شوێنی کارەکەی یان لە شوێن و کاتە نەشیاوەکانی تردا سەیری دەکات
- کاتێکی زیاتر بە سەیرکردنی پۆرن بەسەر دەبات
- ناتوانێت لەگەڵ ئەرکە کۆمەڵایەتی، پیشەییەکان یان ئەرکە گرنگەکانی دیکەدا بگونجێت
- تووشی کێشەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ کەسانی دیکەدا دەبێت
- هەوڵی داوە کەمی بکاتەوە یان بیوەستێنێت بەڵام ناتوانێت
کۆتایی
سەیرکردنی پۆرن جارجارە بەو مانایە نییە کە کێشەت هەیە. بەڵام ئەگەر هەوڵت داوە بوەستیت و ناتوانیت، بیر لەوە بکەرەوە کە پەیوەندی بە پسپۆڕێکی دەروونییەوە بکەیت کە ئەزموونی چارەسەرکردنی ڕفتارە ناچارییەکان یان ئالودەبوونەکان و تێکچوونی کاراییە سێکسییەکانی هەبێت.
چارەسەرکارێکی ڕاهێنراو دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ زاڵبوون بەسەر ڕەفتارە ناتەندروستەکان و باشترکردنی چۆنایەتی ژیانت.
سەرچاوەکان
- Alavi SS, et al. (2012). Behavioral addiction versus substance addiction: Correspondence of psychiatric and psychological views.
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3354400/ - Definition of addiction. (n.d.).
https://www.asam.org/resources/definition-of-addiction - Horvath AT, et al. (n.d.). Sex and pornography addiction.
https://www.rvcc-inc.org/poc/view_doc.php?type=doc&id=49376&cn=1413 - Love T, et al. (2015). Neuroscience of internet pornography addiction: A review and update. DOI:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/26393658 - National Helpline. (2018).
https://www.samhsa.gov/find-help/national-helpline - Weir K. (2014). Is pornography addictive? (2014).
https://www.apa.org/monitor/2014/04/pornography.aspx
