یادەوەری و جۆرەکانی
ئامادەکردن: یاد مەجید
یادەوەری و جۆرەکانی
لە یادەوەری مرۆڤدا، چەندین بیردۆزی جۆراوجۆر هەیە کە جۆرەکانی یادەوەری پۆلێن دەکەن. زۆرینەی زانایان لەسەر ئەوە کۆکن کە لانی کەم بەگشتی چوار جۆری یادەوەری:
یادەوەری درێژخایەنی ناڕاستەوخۆ
ئایا یادەوەری توانای بێ سنوورە؟
دەکرێت کەسێک یادوەرییەکی فۆتۆگرافی هەبێت؟
بەپێی ئەم تێروانینە، یادەوەری دەست پێدەکات بە یادەوەری هەستی (هەنوکەیی) دواتر بۆ یادەوەری ماوە کورت و دواتریش بۆ یادەوەری ماوە درێژ.
لەگەڵ ئەوەشدا هەندێک لە زانایانی دیکە یادەوەریان بە شێوازێکی وردتر پۆلێن کردووە.
یادەوەری هەنووکەیی
یادەوەری هەنوکەیی زانیارییەکان بە شێوەیەکی هەنوکەیی هەڵدەگرێت بۆ ماوەیەکی زۆر کورت، عادەتەن لە چرکەیەک یان کەمتر دەخایەنێت. دەستپێکی پڕۆسەی یادەوەری لەم جۆری یادەوەرییەوە دەستپێدەکات.
گەر کەسەکە دوای ئەوەی یادەوەری هەنووکەیی چالاک بوو بە زانیارییەک لە هەمان کاتدا سەرنجی دا بە زانیارییەکە، دەکرێت زانیارییەکە لە یادەوەریی هەنووکەییەوە بگوازرێتەوە بۆ یادەوەری ماوە کورت.
ئەو دەنگانەی کە دەیبیستیت کاتێک بەناو بازاڕدا دەڕۆیت یاخود ئەو کەسانەی دەیانبینیت ( بێ ئەوەی سەرنجیان بدەیت) نمونەیەکی باشە بۆ یادەوەری هەنووکەیی
یادەوەری هەنووکەیی هاوکاری تاک دەکات کە هەست بە ژینگەی دەررەکی بکات وەک دیمەنەکان و ڕوناکی و رەنگەکان و دەنگەکان و هتد…… بۆ ئەوەی ئەزموونیان بکات پێویستە سەرەتا بەم هەنگاوەدا بڕۆن.
کاتێک دەستپێکی یادەوەرییەک کە بە یادەوەری هەنوکەییدا دەڕوات، دەکرێت دواتر بگوازێتەوە بۆ یادەوەری ماوە کورت. بۆ نمونە پاش بۆنکردنی شتێک کە پێشتر ئەو بۆنەت نەکردووە، پاش پرسیارکردن لەوەی کە بۆنی چییە، ئەمە دەکرێت بچیتە یادەوەری ماوە کورت و دواتریش بۆ ماوە درێژ.
لەگەڵ ئەوەشدا یادەوەری هەنووکەیی ماوەکەی زۆر کورتە و مرۆڤەکان زۆر بەخێرایی ئەم جۆرە زانیارییانەی کە لەم قۆناغەدا دەمێننەوە لەبیری دەکەن. بۆ نمونە، کەسێک ناتوانێت ئەو دەنگانەی لە ماوە ٣٠ خولەکی ڕابردوودا بیستوویەتی بەبیرخۆی بهێنێتەوە، مەگەر هۆکارێک وای کردبێت کە بەبیری بهێنێتەوە ئەویش دیارە کە ئاستی یادەوەرییەکەی بەهۆی سەرنجدانەکەوە گۆڕاوە.
یادەوەری ماوە کورت
یادەوەری ماوە کورت بواردەدات بە تاک کە زانیاریگەلێکی دیاریکراو بۆ ماوەیەکی دیاریکراو لای خۆی جێگیر بکات .
ئەم جۆری یادەوەرییە زانیارییەکان ون دەکات دوای نزیکەی ٣٠ چرکە.
یادەوەری ماوە کورت ناتوانێت زانیارییەکان بۆ ماوەیەکی زۆر لای خۆی هەڵبگرێت و ناتوانێت بۆ ماوەیەکی زۆرتر لەو ئاستەی کە خۆی هەیەتی هەڵی بگرێت.
هەندێک نمونە لە یادەوەری ماوە کورت: کاتێک کەسێک ژمارە تەلەفونێکت بۆ دەخوێنیتەوە و تۆش لەو کاتەدا سەرقاڵی بەدوای گەڕان بۆ پێنوسێک بۆ ئەوەی لای خۆت بینوسیتەوە، هەر بۆیە دواتر کە دەیخوێنێتەوە داوای لێدەکەیت دووبارە بیخوێنێتەوە چونکە زۆرجار لەبیرت نەماوە.
پڕۆگرامی چالاککردنەوەی مێشک و یادگە – نهێنی ڕاستەقینە بۆ گەیشتن بەو پەڕی سەرکەوتن لە ژیاندا –
یادەوەری کارا
یادەوەری کارا لە یادەوەری ماوە کورت دەچێت، بەڵام بە پێچەوانەی یادەوەری ماوە کورت، یادەوەری کارا کار لەسەر خودی شتێک دەکات و بیرۆکە و تێڕامان لەسەر شتەکە دەکات، ڕونتر بڵێین مامەڵە دەکات لەگەڵ ئەو جۆری زانیارییەی کە کاری لەسەر دەکات.
نمونە بۆ یادەوەری کارا: لە کاتی شیکارکردنی پرسیارێکی بیرکاری، زۆرینەی کات گرنگە کە هەنگاوەکانی پێشوویت لەبیربمێنێت بۆ ئەوەی بەراوردیان بکەیت بە هەنگاوی ئێستات و هەڵە لە هەژمارکردنەکەدا نەکەیت – یاخود لە کاتی گفتوگۆکردن لەگەڵ کەسێک پێویستە خاڵە سەرەکییەکانی قسەکانی کەسی بەرامبەرت لەبیربمێنێت بۆ ئەوەی لە زنجیرەی گفتوگۆکە تێبگەیت.
یادەوەری ماوە درێژ
یادەوەری ماوەدرێژ ڕێژەیەک لە زانیاری و ئەزموونی فراوان لەخۆی دەگرێت.
زۆرینەی ئەو زانیارییانەی خەڵکی کە دەتوانن بەبیر خۆیان بهێننەوە، بە تایبەت ئەوانەی کە زیاتر لە ٣٠ چرکە لەمەوپێش باسیان کردووە، دەکەونە ناو بەشی یادەوەری ماوەدرێژ
چەندین توێژینەوە یادەوەری ماوەدرێژیان دابەش کردووە بۆ دوو جۆری دیکە ئەوانیش یادەوەری ئاشرا و نا ڕاستەوخۆ
یادەوەری ماوە درێژی ڕاستەوخۆ
یادەوەری ڕاستەوخۆ ئەو یادەوەرییانە دەگرێتەوە ە کەسێک بە ئاگاییانە لەبیریەتی و مامەڵەی لەگەڵدا دەکات، هەروەک ئەو وانانەی کە مرۆڤ لە ژیانیدا فێری بووە یاخود ژیاننامەکان.
چەندن جۆرێکیش لە یادەوەری ڕاستەوخۆ هەیە
یادەوەریی زنجیرەیی
ئەمە ناسراوە بە یادەوەری ڕووداوەکان یان ژیاننامەکان، وەک ئەو ڕووداوانەی کە بە منداڵی بەسەرتدا هاتوون یان گەر کەسێک هاوسەرگیری کردبێت.
یادەوەری مانادار
یادەوەری مانادار ئەو یادەوەرییانەن کە بوونەتە مەعریفەیەکی گشتی تاک سەبارەت بە جیهان. کەسێک لەوانەیە شتێکی لەبیربێت کە لەوانەیە ئەزموونی نەکردبێت بەڵام فێری بووە و خوێندوویەتی.
بۆ نمونە، زانینی ئەوەی شێوەی دڵی مرۆڤ چۆنە یادەوەرییەکی مانادارە، هەرچەندە دەبێتە یادەوەری زنجیرەیی گەر کەسەکە بەشە جیاوازەکانی دڵ بزانێت کە لە قوتابخانە فێری بووە.
یادەوەری درێژخایەنی ناڕاستەوخۆ
یادەوەری درێژخایەنی ناڕاستەوخۆ ئەو یادەوەرییانەن کە کاریگەری لەسەر ڕفتاری مرۆڤەکان دروست دەکەن. ئاسایی، مرۆڤەکان بە ئاگایی بیری لێ ناکەنەوە.
لە یادەوەری درێژخایەنی ناڕاستەوخۆدا هەندێک جۆری دیکەمان هەیە
یادەوەری خودکار
یادەوەری ڕێسایی هاوکاری مرڤەکان دەکات کە کارە باوەکان جێبەجێ بکەن وەک ڕۆیشتن و شۆفێری کردن.
لە سەرەتادا، لەوانەیە پێویست بکات بۆ ئەوەی ئەو جۆرە کارانە فێرببن هەندێک شتی دیاریکراو بەباشی لای خۆیان هەڵبگرن، بەڵام لە کۆتاییدا، ئەو جۆرە کارانە دەبنە یادەوەرییەکی خودکارانە لە یادەوەری کەسەکاندا.
یادەوەری مەرجدار
یادەوەری مەرجدار ئەو یادەوەرییانەن کە مرۆڤەکان بەکاریدەهێنن بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لە ژیانی ڕۆژانەیان کە پەیوەستە بە ڕووداوێکی دیاریکراوەوە.
بۆ نمونە، لەوانەیە کەسێکی جگەرەکێش دوای خواردنی هەر ژەمە گۆشتێک حەزی لەوە بێت جگەرەیەک بکێشێت.
ئایا یادەوەری توانای بێ سنوورە؟
لە ڕاستیدا یادەوەرییەکانی وەک یادەوەری هەنوکەیی و ماوە کورت بەگشتی توانایەکی سنورداریان هەیە چونکە دوای ماوەیەکی کەم زانیارییەکانیان تێدا ون دەبێت.
یادەوەری ماوە کورت زانیارییەکان ڕێژەیەک لە زانیاری دیاریکراو لە کاتێکدا وەردەگرێت کە بە گشتی حەوت زانیارییە لە ساتێکدا. لەگەڵ ئەوەشدا بەهۆی تەکنیەکانی یادگە و ڕاهێنان بە مێشکت دەتوانیت ئەو ڕێژەیە زۆر زیاتر بکەیت.
مێشکی مرۆڤ زانیارییەکان بە تۆمار ناکات بەتەواوەتی، بۆیە لەوانەیە توانای یادەوەری زیاد و کەم بکات بەپێی کات.
دەکرێت کەسێک یادوەرییەکی فۆتۆگرافی هەبێت؟
هەندێک کەس یادەوەرییەکی نائاسایی باشیان هەیە. توشی hyperthmesia بوون کە حاڵەتێکی نائاسایی دەگمەنە، لەوانەیە هەموو یان زۆربەی یادەوەریی ژیانیان لەبیرمابێت.
هەندێک کەسی دیکەش کە مرۆڤانێکی ئاسایین، بەهۆی فێربوونی کۆمەڵێک تەکنیکی یادگەوە و پاشان ڕاهێنانکردن لەسەر ئەوانە، توانای یادەوەرییان زۆر بەرزتر دەبێتەوە وەک لە لەبەرکردنی دەق و وشە و ژمارەکاندا.
لە ڕاستیدا هیچ سەرچاوەیەکی زانستی نییە باس لە یادەوەری فۆتۆگرافی بکات، مێشکی مرۆڤ کامێرا نییە کە بتوانێت هەموو شتەکان بەتەواوەتی لای خۆی تۆمار بکات.
