Awat Academy

بەڕێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەکان

HUMAN RESOURCES MANAGEMENT

ئاوات نەسروڵا 

هەر دەزگایەك لە بەڕێوەبردندا دابەش دەكرێت بۆ چەند بەشێك كە بەشێوەیەكی گشتی زۆربەی رێكخراو و كۆمپانیا و دامودەزگاكان ئەم بەشانە لە خۆ دەگرن:  دارایی ،بەرهەمهێنان، بازارسازی ، سەرچاوەی مرۆیی . 

لەم سەردەمەدا بەرێوەبردن  گۆرانكاری زۆری بەخۆوە بینیوە، بەتایبەت لە گرنگی دان بە سەرچاوەی مرۆییدا، پێشتر بەشێوەیەكی لاواز لە ژێر ناوی ” خۆیی” دا تاكەكانی نێو دەزگایەك بەرێوەدەبران،بەڵام ئێستاكە بەشێوەیەكی كارا و پێشكەوتوو لە ژێرناوی سەرچاوەی مرۆیی (HR) دا تەواوی كەسەكانی نێو دەزگایەك بەرێوەدەبرێن. بە داخەوە كەرتی گشتی لە هەرێمی كوردستاندا هێشتا لەسەر ئەو سیستمە كۆنە كاردەكات. لەم بابەتەدا دەمانەوێت وێنەیەكی گشتی لە بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی بخەینە ڕوو بە مەبەستی ئاشناكردنی خوێنەر لە واتا و مەبەست و گرنگی ئەم بەشە لە هەر دەزگا و رێكخراو و كۆمپانیایەكدا و بەكورتی باس لە پێناسە، مێژوو، گرنگی، لێهاتوویی و ئەركەكانی HR بكەین

چۆنیەتی بەڕێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەکان بە هێزی ئێن ئێڵ پی؟

پێناسە:

 بەڕێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی : ڕێگایەكی ستراتیژیە بۆ بەڕێوەبردنی ئەو كەسانەی كە لە رێكخراوێكی دیاریكراودا كاردەكەن بە شێوەیەكی كاریگەر و  ئاراستەكردنیان بۆ بەجێگەیاندنی ئەركەكانیان بە مەبەستی هێنانەدی ئامانجەكانی رێكخراوەكە. یەكێكە لە سەرەكیترین بەشەكانی رێكخراوەكە لە تەنیشت: دارایی، بەرهەمهێنان و بازارسازیەوە. بەرپرسیارە لە دامەزراندنی باشترین كەسەكان لە رێكخراوەكەدا لە میانەی پرۆسەكانی  دامەزراندن  هاندان و راهێنان و بەرزكردنەوەی پلەكانیانەوە .

مێژوو:

 زاراوەی بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی دەگەرێتەوە بۆ سەرەتای حەفتاكانی سەدەی پێشوو ( 1970 كان ) بەڵام دیارە ئەركی كەسەكان لە رێكخراوەكاندا بەدیهێنانی ئامانجەكانی رێكخراوەكە بووە و لە ژێر ناونیشانی  ” بەڕێوبردنی خۆیی” دا بەڕێوەبراون. پاشان زیاتر گرنگی تاكەكان لە رێكخراودا دەركەوت و ناوی ” سەرمایەی مرۆیی” لێنرا لە تەنیشت گرنگی سەرمایەی داراییەوە، هەروەك چۆن پارە رۆڵی گەورەی هەیە بۆ بەجێگەیاندنی پرۆژەكانی رێكخراوەكە.

خودی زاراوەی بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی بۆ یەكەمجار لە سەرەتای سەدەی بیست بە كارهاتوە و دواتر لە پاش سالانی 1960 زۆر بە خەستی بەكار دەبرا هەتاوەكو ئێستا كە بۆ هەرەگرنگترین بەشی هەر رێكخراوێك بە كاردێت كە دەبێت بوونی هەبێت،  هیچ رێكخراو و دەزگا و كۆمپانیایەك بە بێ بەرێوەبردنێكی پێشكەوتووی سەرچاوەی مرۆیی ناتوانێت  سەركەوتوو بێت لە بەرامبەر كێبركێكارەكانیەوە.

بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی وەك پیشە

HRM AS A CAREER

هەندێ لە كاری بەرێوەبەران بریتیە لە بەرێوەبردنی مرۆڤەكان بە شێوەیەكی پیشەگەریانە(پرۆفێشناڵ)، لەبەرئەوە ئەتوانین بڵێن كە بەریوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی پیشەیە. لە بەشی بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی(HR)دا بەرێوەبەرێك هەیە سەرەرای بوونی چەند پسپۆرێك لە هەمان بەشدا.

لێهاتووییەكانی بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی

HRM SKILLS

لێهاتووییەكانی بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی، بریتین لە كۆمەلە توانستێك، كە بەرێوەبەر پێویستی پێیان هەیە،لە رێكخستنی هەموو ئەو كەسانەی كە لە رێكخراودا كاردەكەن، بە شێوەیەكی ستراتیژی و قایلكردنیان یان زۆرلێكردنیان بۆ ئەنجامدانی كارەكانیان، بە مەبەستی هێنانەدی ئامانجی رێكخراو.

بەگوێرەی لوسیەر و هێندن (1917) : ” لێهاتوویەكانی بەڕێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەكان كۆمەڵێك لێهاتوویین كە بریتین لە لێهاتوویی تەكنیكی، پەیوەندی مرۆیی، توانستی واتایی و دیزاین و لێهاتوویی كار. هەروەها بەگوێرەی توێژەران سەن، لیو و چن (2018) : “لێهاتوویی لە بواری پەیوەندی بە یەكەمین توانستی بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی دادەنرێت.” پەیوەندی لەگەل كەسانی دی بە توانستی نەرم دادەنرێت soft skill ، ئاسان نیە كەسێك تیایدا ببێتە پسپۆرێكی كرداری . ئەمەش بریتیە لە توانستێكی مرۆیی بە مانای كاركردنی باش و هاریكاری لەگەل كەسانی دی بۆ بەجێ گەیاندنی كارەكان لەمیانەی تیمێكەوە. بە گوێرەی كینیكی و ویلیام (2018) “توانستی نەرمیش كە پێویستە بۆ بەرێوەبەران بریتیە لە توانای هاندان و بەشینەوەی متمانە لە پەیوەندیدا”.

كەواتە كاریگەرترین توانست و لێهاتوویی، كە زۆر پێویستە بۆ بەرێوەبەری سەرچاوە مرۆییەكان، بریتیە لە توانای هەڵسوكەوتكردن و دروستكردنی پەیوەندی سەركەتوو لەگەل كەسەكان، بە مەبەستی قایلكردن و هاندانیان بۆ بەجێگەیاندنی ئەركەكانیان لە نێو تیمدا بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكان.

ئەركی بەرێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەكان

HRM FUNCTIONS

بەرێوەبردنی سەرچاوەمرۆییەكان كۆمەڵێك ئەركی هەیە لەوانەش پلاندانان (پلانی هێزی كار)، ستافدانان، ڕاهێنان، هاندان و قەرەبووكردنەوە و پاداشت و خەڵات، پارێزگاری ، جێبەجێكردن و هەڵسەنگاندن. ئەركەكانی بەرێوەبردنی HR هاوكاریكردنی رێكخراوەكەیە بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی و دروستكردنی كاریگەریەكی ئەرێنیە لەسەر كارمەندەكان بۆ ئەوەی هەست بە رەزامەندی بكەن لە كارەكانیاندا.بەگوێرەی توێژینەوەكان هییچ ستانداردێك نیە بۆ دیاری كردنی  ئەركەكانی بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆییەكان. شارەزایان لیستی جیاجیایان هەیە لە دیاری كردنیاندا. كریتەر (2009) دەڵێت:  “بەرێوەبردنی سەرچاوەی مرۆیی  هەشت ئەركی هەیە كە بریتین لە:  پلاندانان، بریاردان، رێكخستن، ستافدانان، پەیوەندی، هاندان، سەركردایەتی و كۆنترۆڵكردن.

بە گوێرەی دیسێنزۆ و رۆبنز (2010):  بەرێوەبردنی سەرچاوەی  مرۆیی، چوار ئەركی سەرەكی هەیە كە گرنگی ئەم ئەركانە بەكارهێنانی سەرمایەی مرۆییە بۆ باشكردنی ستراتیژی رێكخراو: 

بەریوەبردنی ستراتیژیی سەرچاوە مرۆییەكان، پرۆسەیەكە كۆمەڵێك ئەرك دیاری دەكات بۆ بەرێوەبەری HR ، كە بەبێ ئەو ئەركانە بەرێوەبردنەكە سەركەوتوو نابێت. پلانی هێزی كار یان پلانی HR پرۆسەیەكە كە تێیدا پێداویستیەكانی ئایندەی رێكخراو بۆ هێزی كار پێشبینی دەكرێن. ستراتیژی رێكخراو لە سەرچاوەی مرۆییدا بریتیەلە دۆزینەوەی باشترین كەسی لێهاتوو بۆ ئەوەی دایبمەزرێنێت، جا ئیتر ئەم كەسە چۆن بدۆزرێتەوە و سەرنجی ڕابكێشرێت بۆ ئەوەی بێت لە رێكخراوەكە خۆی دابمەزرێنێت و پاش دامەزراندنی راهێنانی پێ بكرێت و پەرەبەتواناكانی بدرێت و هانبدرێت تاوەكو بە باشی كارەكانی ئەنجام بدات.

ستراتیژی رێكخراو هەنگاو بەهەنگاو لە شیكاركردنەوە دەست پێدەكات بۆ خەڵاتكردن بەم شێوەیەی خوارەوە:

یەكەم : ستافدانان – دامەزراندنی خەلك First: hiring people – staffing ،

هەر رێكخراوێك پێكهاتوە لە كۆمەڵێك خەلك كە پێكەوە كاردەكەن. هەندێك رێكخراو گەورەن و سەدان كەس كاری تێیدا دەكەن و هەندێ رێكخراویش لە چەند كەسێك تێناپەڕێت. كۆكردنەوەی خەلكی جیاواز لە تیمێكدا كێشمەكێشێكی كاریگێریە چونكە رەفتاركردن لە گەڵ خەلكی جۆراوجۆر ئاسان نیە. بەڵام بوونی كەسایەتی جۆراوجۆر لە تیمێكدا، دەبێتە هۆی بنیاتنانی تیمێكی سەركەوتوو، چونكە ئەو كەسە جیاوازانە هەڵگری توانستی جۆراوجۆرن. ستافدانان پێكهاتوە لە تەكنیكەكانی دامەزراندن و هەڵبژاردن  كە بریتیە لە دیاریكردن و ڕاكێشانی كاندیدی كارامە بۆ كاركردن. رێكخراو بەرێوەبەری سەرچاوەی مرۆیی دیاری دەكات، بۆ بەرێوەبردنی كارمەندان.  سەرەتای سەركەوتنی هەررێكخراوێك، دەگەرێتەوە بۆ ستافدانان. كاتێك كە بەرێوەبەری سەرچاوەمرۆییەكان، كەسی بە توانا و شایستە رادەكێشێت بۆ دامەزراندن و دیاریكردنی بە گوێرەی پێویستی رێكخراوەكە.

دامەزراندن

RECRUITING:

بە مەبەستی  بنیادنانی ستاف، رێكخراوەكە  لە پاش شیكارێكی ورد، سیاسەتێكی تایبەت دەگرێتەبەر بۆئەوەی  لە دامەزراندندا هەلی زۆری هەبێت لە هەڵبژاردنی كارمەندی نوێدا، واتە رێگایەك بگرێتە بەر تاوەكو زۆرترین  كەسی گونجاو ئامادەبن خۆیان دابمەزرێنن چونكە ئەوكات رێكخراوەكە هەلی باشتری هەیە بۆ دامەزراندی باشترین كاندید لە چاو كێبڕكێكارەكانیدا. شیكار و دامەزراندی باشترین كارمەند، هەلی ئایندەیەكی سەركەوتوو بۆ رێكخراو دێنێتە ئاراوە، بەبێ تێچوونی زیادە لە راهێنان و پەرەپێداندانی كارمەنددا. هەربۆیە پێویستە  رێكخراوەكە لە كاتی دامەزراندندا بزانێت، چ كەسێك و بە چ توانستێكەوە پێداویستی ئایندەی رێكخراوەكە پڕدەكاتەوە، ئەوا لە ئایندەدا پێویستی بەوە نابێت تێچوونی راهێنان و پەرەپێدانی ئەو كارمەندە لە ئەستۆ بگرێت. كریتەر (2009) دەڵێت: “دوا ئامانجی دامەزراندن دروستكردنی حەوزێكی پڕلە كەسی كارامەیە لەو كەسانەی خۆیان كاندید دەكەن، بۆ كارێكی نوێ یان هەركارێك كە ئیستا بوونی هەیە، تاوەكو لێیانەوە باشترینەكان هەڵبژێررێن.” رێكخراوەكان هەمیشە هەوڵ دەدەن رێگای جۆراوجۆر بگرنەبەر بۆ دامەزراندنی كەسی باشتر بۆ ئەم مەبەستەش رێگای جۆراو جۆر دەگرنەبەر تاوەكو زۆرترین بژاردەیان هەبێت وەك بڵاوكردنەوەی ئاگاداری لە خودی ژینگەی رێكخراوەكە تاوەكو كارمەندەكان كەسی نوێ پێشنیار بكەن، یان لە زانكۆكانەوە كاندیدی زیاتر بەدەستبهێنن، یان ریكلامكردن لە رۆژنامە و لە ئینتەرنێتدا یان وەرگرتنی هاوكاری لە لایەن نوسینگەی تایبەتی كارەوە.

هەڵبژاردن SELECTING 

هەڵبژاردنی كاندید لە پاش چاوپێكەوتن لەگەل بەرێوەبەری HR و بەرێوەبەری هێڵ دێت. هەندێ خەسڵەت زۆر گرنگن بكرێنە پێور بۆ وەرگتنی كارمەندی نوێ لەوانەش توانای كشان و توانای كاركردنی كەسەكە لە تیمدا. 

  دووەم: ئامادەسازی –  راهێنان و پەرەپێدانSecond: preparing – training and development 

راهێنان و پەرەپێدان  TRAINING AND DEVELOPMENT

ڕاهێنان بەكەڵكترین رێگای ئامادەسازی كارمەندە، بۆ ئەوەی ئەركی خۆی پیشەییانە (پرۆفێشناڵانە) ئەنجام بدات، لە رێگای پرۆگرامی ڕاهێنانەوە. ڕاهێنانیش پرۆسەیەكە بۆ گواستنەوەی مەعریفە و پەرەپێدانی توانا و گۆرینی رەفتار  لە ڕاهێنەرەوە بۆ ڕاهێنراوەكان. ئەم پرۆسەیە لە هەڵسەنگاندنی پێداویستی و پلان و پرۆگرامەوە دەست پێ دەكات. كار پێویستی بە كارمەند هەیە تاوەكو ئەركێكی دیاری كراو بە ئەنجام بگەیەنێت، بە گوێرەی بەرپرسیاریەتیەكەی لە نێو رێكخراودا. 

بەرپرسیاریەتی بەرێوەبەری HR ئەوەیە گرنگی بدات بە كارمەندەكانی تاوەكو كارەكانیان بە شێوەیەكی چوست و چالاكانە و   effectively     لێهاتوانە efficiently بە ئەنجام بگەیەنن.

سێهەم: هاندان Third: stimulating them – motivation 

سوود و  پاداشت  و قەرەبووكردنەوە و خەڵاتكردن COMPENSATION AND BENEFITS

رێكخراوەكان  پاداشت  و قەرەبووكردنەوە و خەڵاتكردن دەدەنە كارمەندەكان، بە مەبەستی هاندانیان تاوەكو بە باشترین شێوە كارەكانیان ئەنجام بدەن و بەردەوامبن. بەرێوەبەری HR پێویستە شارەزای یاساكانی پاداشت و موچەبێت و ئەوپەڕی هەوڵی خۆی بدات كە پاداشت و موچە بە شێوەیەكی لێهاتوانە بە كاربهێنێت تاوەكو هیچ سەرچاوەیەكی رێكخراوەكە بە زایە نەدات و سەرچاوەی مرۆییش بەكاربهێنێت بۆ بەجێگەیاندنی ئەركەكانیان بەباشترین شێوە. بەرێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەكان بە تایبەت  پاداشت و موچە بەكاردێنێت بۆ مانەوەی  كارمەندی كارامە و لێهاتوو لە رێكخراوەكەدا.

چوارەم : پاراستنیان – پارێزگاری Fourth: keeping them – maintenance .

پەیوەندی كارمەندان EMPLOYEE RELATIONS

پەیوەندی كارمەندان بریتیە لە پەیوەندی نیوان كارمەندەكان لەگەل ئەوانی تردا لە رێكخراوەكەدا وەك هاوكارەكان، سەرپەرشتیاران و نیوان بەرێوەبەرەكان 

پەیوەندی كارمەندان یەكێكە لە ئەركەكانی بەریوەبردنی سەرچاوە مرۆییەكان و یەكیكە لە هۆكارەكانی گەیاندنی كارمەند بە رەزامەندی لە كارەكەیدا چونكە پەیوەندی كارمەند لە كەل ئەوانی تردا لە رێكخراودا جۆری هەست و سۆز و هەڵچوونی كارمەندەكە پیشان دەدات ئەگەر كارمەندێك لە بەرێوەبەرەكەیەوە یان لە كارمەندەكانی دەوروبەریەوە پەیامێكی ئەرێنی پێبگات ئەوكات هەستێكی باشتری بۆ دروست دەبێت بۆ بەئەنجام گەیاندنی 

ئەركەكان 

لیكۆلینەوەكان ئەوە پیشان دەدەن كە پەیوەندی تەندروست لە نێوان كارمەنداندا دەبێتەهۆی هاندانی بەردەوامی كارمەندان و زیادكردنی ورە و  باوەربەخۆبوون .

پەیوەندی كاریگەر هاوكاری كارمەند دەكات كە ئەركەكانی بە گوێرەی پێناسی كار  لە كارەكەیدا ئەنجام بدات. ئەوەش ئەركی HRە كە ژینگەی گونجاو بۆ كارمەند برەخسێنێت بۆ ئەو مەبەستە.

بەرێوەبەری HR پێویستی بە پەرەپێدانی توانای سەركردایەتی هەیە، بە تایبەت لێهاتووییەكانی بواری پەیوەندی و هەروەها پێویستی بە زانیاری و مەعریفەی باشتر هەیە سەبارەت بەو یاسایانەی كە پەیوەندی كارمەندان دیاری دەكات. رەزامەندی كار پەیوەستەبە  پەیوەندی كارمەندان  و بەشێكیشە لێی.

پەیوەندی پیشەیی و كار

LABOR AND INDUSTRIAL RELATIONS

بەرێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەكان بەرپرسە لە هەمبەر پەیوەندی كار و رێكخستنی بە گوێرەی ئەو  یاسا و رێسایانەوە كە پەیوەستن بە رێكخراوەكەوە. پسپۆری بواری پەیوەندی پیشە و كار بەرپرسە لە پەیوەندی كار و پەیوەندی سازكردن لەگەل هەموو ئەو كەسانەی كە لە رێكخراوەكەدا كاردەكەن و جێبەجێكردنی یاساكانیش دەگرێتەخۆ.

سەلامەتی و ئاسایش  SAFETY AND SECURITY 

پاراستنی كارمەند لە هەر ئەگەرێك كە سەلامەتی دەخاتە مەترسیەوە ئەركێكی بەرێوەبردنی HRە. بە شێوەیەكی گشتی بەرێوەبەر بەرپرسە لە سەرچاوەكانی رێكخراوەكە هەوڵدان بۆ پاراستنیان بە شێوەیەكی شێلگیرانە بە تایبەت سەرچاوەی مرۆیی چونكە گرنگترین و بەنرخترین سەرچاوەی ناو رێكخراو كەسەكانن كە لە رێكخراوەكەدان.

بەرێوەبردنی سەردەمیانەی سەرچاوەی مرۆیی 

MODERN HUMAN RESOURCE MANAGEMENT 

بەرێوەبەری لێهاتووی سەردەم سەركەوتنی خۆی لە سەركەوتنی ئەو رێكخراوو دەزگایەدا دەبینێتەوە كە كاری تێدا دەكات، هەربۆیە پێویستە بە تێڕوانینێكی نوێوە لە كارەكەی بڕوانێت. لە ئێستادا بەرێوەبەری سەرچاوەی مرۆیی چالاك و لێهاتوو ئەو كەسەنیە كە لە پشتی مێزەكەیەوە دانیشتوە و پیشەكەی خۆی لە واژۆكردن و فەرمانكردندا دەبینێتەوە  بەڵكو ئەو كەسەیە دڵسۆزانە بەسەر كارمەندەكاندا دەگەرێت و بە دروستكردنی پەیوەندیەكی سەركەوتوو كاریگەر رۆڵی گەورە دەبینێت لە ئاراستەكردن و هاندانی كارمەندەكان. بۆ ئەمەش بەرێوەبەری سەردەمیانەی HR پێویستی بە خوێندنەوەی بەردەوام هەیە لە بواری كارگێڕی و بەرێوەبردن و دەرونزانی و هتد. هەروەها پێویستی بەوەیە بەشداری خولی جۆراوجۆر بكات لە بواری بەرێوەبردن و كارگێری و هەروەها  چۆنیەتی مامەڵەكردن لەگەل كەسێتی جیاواز و دروستكردنی پەیوەندی كاریگەر. بەرێوەبەری سەردەمیانە رۆڵی پەیوەندی و زانیاری و بەرێوەبردنی ئەلیكترۆنی دەزانێت و لەو بارەوە كارامەییەكانی پەرەپێدەدات.

سەرچاوەكان 

Madanat, H, G.& Khasawneh, S, A. (2018). Level of effectiveness of human resource management practices and its impact on employees’ satisfaction in the banking sector of Jordan. Journal of Organizational Culture, Communications and Conflict Volume 22, Issue 1, 2018 1 1939-4691-22-1-115 

DeCenzo,A.&Robbins,S.(2010).Fundamentals of human resource management.USA.John Wiley&sons.

Kinicki, A. & Williams, B, K.(2018). Management, A practical introduction. New York. McGrow-Hill

Lussier, R., & Hendon, J. (2017). Fundamentals of human resource management: Functions, applications, skill development. California. SAGA publication.

Sun, H. Liu, J. Chen, H.(2018) Communication in Human Resource Management. School of Business Administration, Zhangjiakou University of Finance and Economics, Hebei, China. retrieved from: https://systems.enpress-publisher.com/index.php/HRMS/article/view/316.

Kreiter, R. (2009). Management. Boston. Houghton Miffin Harcourt publishing company.

Lewis, P,S. Goodman,S,H. Fndt,P,M. & Michlitsch, J,F.(2007) Management challenges for tomorrow’s leaders.THOMSON SOUTH-WESTERN.

Armstrong, M.(2006). A handbook of human resource management practice. London &Philadelphia . KOGAN PAGE.

Kacerova , M. (2009) .Concept of human resource management in DSG international SSC, S.R.O. BRNO university of technology Faculty of business and management institute of economics. Master’s thesis

Juneja, P. (2015). www.managementstudyguid.com/what-is-employee-relation.htm